शंभूजती गोरक्षनाथ अयोनिसंभव अवतरण

ज्या परम दयाळू परमेश्वराने चौऱ्यांशी लक्ष योनींची टाकसाळ सुरु केली तोच या सृष्टीची देखभाल सुद्धा करत असतो. या देखाभालीचाच एक भाग म्हणून मानव जातीच्या उद्धारासाठी तो वेळोवेळी संत, सत्पुरुष निर्माण करत असतो.

प्रत्येक सत्पुरुषाचे अवतरण हे एका विशिष्ठ उद्देशाने झालेले असते. तो सत्पुरुष जड देहाने या पृथ्वीतलावर किती काळ रहावा आणि त्याने आपल्या लीला कशाप्रकारे सादर कराव्यात याचे दिग्दर्शन परमापिता परमेश्वर करत असतो.

सर्व संत-सत्पुरुष हे आदरणीयचं असतात. वंदनीयच असतात. सामान्य माणसाने त्यांच्या कार्याची तुलना करणे म्हणजे एका प्रकारे त्याच्या मर्यादेचे उल्लंघनच ठरते.

काही सत्पुरुष केवळ चमत्कार किंवा लीलांच्या माध्यमातून आपल्या भक्तांना मार्ग दाखवण्याचा प्रयत्न करतात. काही सत्पुरुष केवळ लोकशिक्षणाच्या माध्यमातून आपले कार्य संपन्न करतात. तर काही मोजके सत्पुरुष असे अवतरतात की जे चमत्कार, लीला तर दाखवतातच पण त्याच बरोबर शिस्तबद्ध आणि शास्त्रशुद्ध असे लोकशिक्षण सुद्धा त्यांच्या अनुयायांना प्रदान करतात.

या तिसऱ्या प्रकारच्या सत्पुरुषांचा विचार करत असतांना दोन नावे पटकन मनात तरळून जातात -- आदी शंकराचार्य आणि शंभूजती गोरक्षनाथ. मागील महिन्यात २५ एप्रिल २०२३ रोजी आदी शंकराचार्यांची जयंती होऊन गेली तर उद्या दिनांक ५ मे २०२३ रोजी गोरक्षनाथ अवतरण दिन काही परंपरांत साजरा होणार आहे.

गोरक्षनाथ नक्की कधी अवतरले याविषयी जाणकार लोकांमध्ये मतभिन्नता आहे. काही परंपरांच्या मतानुसार वैशाख पौर्णिमेला गोरक्षनाथांचे "अयोनिसंभव" अवतरण झाले. असा दाखला दिला जातो की --

वैशाखी शिव पूर्णिमा तिथिवरे वारे शिवे मंगले ।
लोकानुग्रह विग्रह: शिवगुरुर्गोरक्षनाथो भवत ।।

गोरक्षानाथांचे हे अवतरण आयोनिसंभव आहे. ज्याला रूढ अर्थाने जन्मच नाही त्याला रूढ अर्थाने मृतुही नाही हे उघड आहे. गोरक्षनाथ हे सामान्य योगी नव्हते तर ते उच्च कोटीचे सिद्ध होते. भावार्थ दीपिकेत संत ज्ञानेश्वर गोरक्षनाथांविषयी म्हणतात --

मग समाधि अव्युत्थया | भोगावी वासना यया |
ते मुद्रा श्रीगोरक्षराया | दिधली मीनीं ||
तेणें योगाब्जिनीसरोवरु | विषयविध्वंसैकवीरु |
तिये पदीं कां सर्वेश्वरु | अभिषेकिला ||

भगवान शंकराकडून मिळालेला योग मच्छिंदनाथांनी ज्या गोरक्षनाथांच्या हाती सोपवला ते गोरक्षनाथ कसे होते तर "योगाब्जिनीसरोवरु" अर्थात योगरूपी कमळाचे जणू सरोवर आणि "विषयविध्वंसैकवीरु" अर्थात विषयवासनांचा विध्वंस करणारे वीर.

गोरक्षनाथांच्या या योग्यतेमुळेच भगवान दत्तात्रेय एके ठिकाणी त्याना म्हणतात --

स्वामी तुमेव गोरख तुमेव रछिपाल अनन्त सिद्धां माहिं तुमही भूपाल |
तुमही स्वयंभू नाथ निरवाण प्रणव दत्त गोरख प्रणाम ||

अर्थात -- हे स्वामी, आपणच इंद्रियांचे रक्षणकर्ता अर्थात गोरक्ष आहात. अनंत सिद्धांमध्ये श्रेष्ठ असलेले तुम्ही या पृथ्वीचे राजा अर्थात भूपाळ आहात. तुम्ही स्वयंभू नाथ आहात. निर्वाणपद तुम्हीच आहात. ओंकार स्वरूप गोरक्षनाथा दत्ताचा प्रणाम स्वीकार करावा.

गोरक्षनाथांना भगवान शंकराचा योगावतार मानले गेले आहे. त्याविषयी खालील श्लोक प्रसिद्ध आहे --

अहमेवास्मि गोरक्षो मदरूपं तन्निबोधत
योग मार्ग प्रचाराय मया रूपमिदं धृतम

अर्थात मीच (शिव) गोरक्ष आहे. योगमार्गाचा प्रचार करण्यासाठी माझे (शिव) हे अवतरण आहे.

आता गंमत बघा -- भगवान दत्तात्रेयांमध्ये भगवान शंकराचा अंश आहे. आदी शंकराचार्याना सुद्धा भगवान शंकराचा अवतार मानले जाते आणि गोरक्षनाथ सुद्धा भगवान शंकराचाच अवतार आहेत. एकच परमेश्वर कालपरत्वे वेगवेगळ्या रूपांत नटून अवतरतो तो असे.

अजून एक गंमत पहा. जेंव्हा जेंव्हा पृथ्वीवरील गुरुतत्वाचा विषय येतो तेंव्हा तेंव्हा भगवान दत्तात्रेयांचा उल्लेख हमखास येतोच. भगवान दत्तात्रेयां शिवाय गुरुतत्व, योगमार्ग अपूर्ण आहे. त्याच धर्तीवर जेंव्हा जेंव्हा वेदांत, अद्वैत, मायावाद, ब्रह्म आणि माया असे विषय येतात तेंव्हा तेंव्हा आदी शंकराचार्यांचे स्मरण हमखास होतेच. अगदी त्याच प्रमाणे जेंव्हा जेंव्हा हठयोग, कुंडलिनी योग, योगसिद्धी वगैरे गोष्टींचा विषय येतो तेंव्हा तेंव्हा भगवान गोरक्षनाथांचे नाव आदराने घेतले जातेच.

तात्पर्य हे की भगवान शंकराच्या या "अवतारांनी" स्वतःला फक्त चमत्कारां पुरते किंवा लीलां पुरते मर्यादित न ठेवता अध्यात्ममार्गावर अतिशय महत्वाचे, पायाभूत, ठोस असे कार्य केलेले आहे. नंतरच्या काळात या प्रभूतींच्या कार्याच्या भक्कम सोपानावर एक भव्य असा प्रासाद इतर आचार्यांनी, सत्पुरुषांनी आणि परंपरांनी उभा केलेला आहे.

तुम्ही तुमच्या व्यक्तिगत श्रद्धेनुसार वैशाख पौर्णिमेला गोरक्ष अवतरण साजरे करा अथवा करू नका परंतु "गोरक्ष पौर्णिमा" ते "गुरु पौर्णिमा" हा जवळ-जवळ दोन महिन्यांचा कालखंड भगवान शंकराने प्रदान केलेल्या क्रीयाभ्यासाला आणि योगसाधनेला समर्पित होऊन नक्कीच व्यतीत करू शकता. त्यासाठी तुम्हाला शुभेच्छा!

असो.

जगद्नियंता श्रीकंठ सर्व योगाभ्यासी वाचकांना पौर्णिमेच्या चंद्राप्रमाणे शीतल असे योगामृत प्रदान करो या सदिच्छेसह लेखणीला विराम देतो.

हा लेख कॉपीराईट कायद्यांतर्गत सुरक्षित आहे. कृपया कोणत्याही प्रकारे पुनर्मुद्रित करू नये.

प्रिय वाचकांनो,

गेली अनेक वर्षे आम्ही आमच्या वेब साईटच्या माध्यमातून योग-अध्यात्म विषयक लेखन प्रसिद्ध करत आहोत. आम्ही कोणालाही आमचे लेखन अन्यत्र पुनर्मुद्रित करण्याची किंवा वापरण्याची परवानगी दिलेली नाही. तरीही काही लोकांनी आमचे लेखन अन्यत्र (उदा. फेसबुक पेज, व्हॉटस अॅप, ब्लॉग वगैरे) प्रकाशित केल्याचे आमच्या निदर्शनास आले आहे. मूळ लेखकाचे नाव आणि या वेब साईटचा दुवा देण्याचे सौजन्यही त्यांनी दाखविलेले नाही. काहींनी तर आमचे लेखन आपल्या स्वतःच्या नावे प्रसिद्ध केले आहे. या लोकांनी केलेले हे साहित्य चौर्य अर्थातच निंदनीय आणि खेदजनक आहे.

योग्य वेळ येताच भारतीय कायदा आपले कार्य करेलच परंतु आम्ही आमच्या सुजाण वाचकांना हे सूचित करू इच्छितो की त्यांनी अशा साहित्य चोरांपासून सावध रहावे. अशा लोकांशी आमचा कोणत्याही प्रकारचा संबंध नाही. ही वेब साईट हे आमचे लेखन प्रसिद्ध होण्याचे एकमेव अधिकृत स्थान आहे. आम्ही अन्य कोणालाही आमचे लेखन प्रसिद्ध करण्याची किंवा वापरण्याची परवानगी दिलेली नाही.

धन्यवाद.
~ वेब टीम